pytania na egzamin magisterski SWPS

Maxivitt

Humanistyczne podejście do osobowości – scharakteryzuj wybraną koncepcję.

kkarutek · Dołączył: 24 Mar 2006 Posty: 8 Przeczytał: 0 tematów

Jednym z nurtów psychologii osobowości, był nurt humanistyczny. Identyfikowani z nim są Carl Rogers, Abraham Maslow, Rollo May i inni. Wszystkich nich łączy:
1) podobny pogląd na naturę człowieka: przekonanie o jego pozytywnych możliwościach, które powinien realizować. Proces urzeczywistniania własnych możliwości nazywamy samorealizacją. W niżej przytoczonej teorii Rogera samorealizacja postulowana jest jako jedyny motyw zachowania.
2) Podobny pogląd na rolę społeczeństwa: otoczenie społeczne poprzez swoje wymagania i oczekiwania hamuje lub frustruje naturalny proces samorealizacji.
3) Podejście fenomenologiczne, skoncentrowane na świadomym, bieżącym. doświadczaniu zdarzeń wewnętrznych i zewnętrznych – tego, co zachodzi tu i teraz. Bycie świadomym to pozostawanie w kontakcie z własnym doświadczeniem.
4) Podejście subiektywistyczne: świadomość własnego doświadczenia uważa się za jedyne kryterium poznania rzeczywistości i poznania samego siebie.
5) Przekonanie, że naturę człowieka mogą ujawnić metody kliniczne, lecz nie eksperymentalne.
6) Podejście organicystyczne lub holistyczne – zarówno psychika, ciało, jak i też organizm i środowisko funkcjonują jako zorganizowana całość i jeden system.

Nie będę opisywać najbanalniejszej teorii, czyli Maslowa, bo to mniej więcej każdy pamięta (chodziło o tą piramidę potrzeb; nie można zaspokoić potrzeb wyższego szczebla bez zaspokojenia niższego). Opiszę natomiast Rogera, bo on jakoś tak mi się wydaje być „poważniejszy” 

Teoria Rogersa skoncentrowana na osobie

Podwaliną całej teorii są dwa konstrukty: organizm i Ja. Rogers wyróżnia dwie potrzeby: uznania ze strony innych i potrzebę szacunku dla samego siebie.

Organizm w pojęciu psychologicznym jest umiejscowieniem wszelkiego doświadczenia. Natomiast całość doświadczenia tworzy pole fenomenologiczne, które stanowi indywidualny dla jednostki układ odniesienia. Jednostka ma tendencję do porównywania swego usymbolizowanego doświadczenia z rzeczywistym światem zewnętrznym. Ludzie musza mieć jakieś pojęcie świata zewnętrznego lub obiektywnego standardu rzeczywistości, bo inaczej nie mogliby tych porównań dokonywać. Nasuwa się pytanie – w jaki sposób ludzie są w stanie odróżnić fakty od fikcji w ich subiektywnym świecie? Rogers tłumaczy to w ten sposób, że jednostka weryfikuje własne poglądy na podstawie różnych danych sensorycznych. Testowanie to polega na porównywaniu mniej pewnych informacji z wiedzą mającą bardziej bezpośredni charakter (np. nie uwierzę, że pudełku jest faktycznie sól, dopóki nie spróbuję kilku ziarenek).

Teoria Rogersa przyjmuje, że tendencja do samorealizacji jest jedynym motywem działania i oznacza dążenie do rozwijania własnych zdolności i możliwości w sposób, który służy zachowaniu, ale i ulepszeniu organizmu. Samorealizacja to nie tylko zapewnienie tego, co już zostało osiągnięte, ale też wychodzenie poza stan obecny i stałe zwiększanie zakresu swoich doświadczeń. Organizm sam wie, co jest dla niego dobre, a co złe. Tendencja rozwojowa może przejawiać się jedynie wtedy, gdy jednostka jasno spostrzega wybory stojące przed nią i nadaje im właściwą formę symboliczną. Osoba może urzeczywistniać się tylko wtedy, gdy zdolna jest odróżniać zachowanie mające charakter rozwojowy od zachowań regresyjnych. Podstawą koncepcji Rogersa jest założenie rozbieżności, między tym, czego człowiek świadomie doświadcza (co znajduje się w polu naszej uwagi), a tym, co wpływa na jego zachowanie, pomimo że nie jest tego świadomy. To, co oddziałuje na organizm i może ukierunkować zachowanie, dostępne jest świadomości tylko potencjalnie i stanowi tzw. pole fenomenologiczne podmiotu. O tym, które doświadczenia staną się dostępne świadomości, decyduje treść pojęcia Ja.

Obraz Ja to zorganizowana, spójna postać pojęciowa, składająca się ze spostrzeganych „ja”, czyli samego siebie, oraz ze spostrzeganych relacji między „ja” a innymi i między „ja” a różnymi aspektami życia. Pojęcie Ja tworzy się w procesie dorastania, w miarę jak jednostka wyodrębnia spośród swoich doświadczeń te, które związane są z nią samą. W pojęciu Ja reprezentowane są: 1) spostrzegane własne cechy, 2) spostrzegane relacje z innymi osobami, 3) przypisywane im wartości. Podstawową zasadą funkcjonowania pojęcia Ja, regulująca zachowanie, jest zasada zgodności z doświadczeniem. Uświadamiane są tylko doświadczenia zgodne z pojęciem Ja, doświadczenia niezgodne są zaś zniekształcane, niedopuszczane do świadomości lub wypierane.

Główną przyczyną rozwoju niezgodności doświadczenia z pojęciem Ja są tzw. warunki wartości, czyli dziecko jest akceptowane przez osoby znaczące tylko wtedy, gdy spełnia ich oczekiwania, tzn. zachowuje się w sposób, jaki oni uważają za dobry. Tymczasem potrzeba samoakceptacji jest stałą i uniwersalną potrzebą człowieka, a warunki wartości sprawiają, że dziecko zaczyna traktować własne doświadczenie jako mniej lub bardziej wartościowe.
Warunki uzyskania akceptacji otoczenia stają się warunkami własnej wartości i jako składnik pojęcia Ja zaczynają decydować o tym, czy dane doświadczenie znajdzie się w polu świadomości, czy nie. Człowiek zaczyna poszukiwać lub unikać pewnych doświadczeń dlatego, że realizują jego potrzebę samoakceptacji. Im liczniejsze warunki własnej wartości, tym większe staje się prawdopodobieństwo doświadczeń niezgodnych z pojęciem Ja, które grożą utratą samoakceptacji. Dlatego osoba zaczyna doświadczać zdarzeń w sposób selektywny, lub zniekształca je. To jednak prowadzi do tego, że na poziomie świadomym występuje zgodność, natomiast na poziomie nieświadomym rodzą się lęki, których źródło pozostaje nierozpoznane. Również osoby nastawione obronnie skłonne są odczuwać wrogie uczucia wobec osób, których zachowanie, ich zdaniem, wyraża ich własne wyparte uczucia.

Osobowość jest wg Rogersa jest „podzielona”: zachowanie czasami jest regulowane przez świadomy aspekt Ja („umiem zdawać egzaminy”), a czasami przez aspekty doświadczenia, które nie zostały włączone do świadomego Ja („na każdym egzaminie wypadam fatalnie”).

Zachowanie obronne opisane wyżej nie dezorganizuje pojęcia Ja. Jeżeli jednak nowe doświadczenie okaże się 1) bardzo silne rozbieżne z pojęciem Ja lub 2) pojawi się nagle, wtedy poziom lęku stanie się tak wysoki, że zdezorganizuje zachowanie. Zachowanie będzie wówczas wahać się między zgodnym z pojęciem Ja, a zgodnym z doświadczeniem ale silnie rozbieżnym z Ja. Takie zachowanie zdezorganizowane nazywa się ostrą reakcją psychotyczną. Sposobem wyjścia z sytuacji jest 1) albo zaprzeczenie pojęciu Ja, kiedy to osoba może nawet przyjąć inną tożsamość, lub 2) zmiana pojęcia Ja, które objawia się brakiem zaufania do siebie i tekstami typu „zwariowałem, nie można na mnie polegać”.
Zachowanie obronne podejmowane jest ze względu na treść pojęcia Ja. Zachowanie zdezorganizowane prowadzi do rozpadu pojęcia Ja, które przestaje pełnić funkcję regulującą zachowanie.

Rogers zaproponował terapię skoncentrowaną na kliencie, która oddziałuje zarówno na treść pojęcia Ja, jak i na umiejętność doświadczania rzeczywistości. Podstawą procesu terapeutycznego jest dostrzeżenie przez klientów, iż terapeuta ma dla nich bezwarunkowy szacunek i przejawia empatyczne zrozumienie, bo dopiero doświadczenie takiej bezwarunkowej akceptacji uruchamia proces zmian. Taka forma terapii, gdzie panuje ciepła atmosfera, pozwala na zmniejszenie lub zlikwidowanie rozdźwięku między ja i organizmem oraz między ja i innymi ludźmi.

Strelau J. Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 2. s. 643-647
Hall C.S., Lindzey G. Teorie osobowości. S. 267-271

Gość

Humanistyczne podejście do osobowości – scharakteryzuj wybraną koncepcję.

PLAN ODPOWIEDZI

 Ogólne założenia psychologii humanistycznej

- przedstawiciele (Carl Rogers, Abraham Maslow, Rollo May, Frederick Perls)
- odpowiedź na psychoanalizę i behawioryzm
- nawiązanie do teorii Ja, filozofii egzystencjalnej, fenomenologii oraz taoizmu
- rozwój człowieka i jego potrzeby, możliwości oraz samorealizacja
- świadomość własnego doświadczenia
- hamująca rola społeczeństwa
- podejście organicystyczne lub holistyczne

 Koncepcja odrzuconego Ja Perlsa

- schemat nawiązywania kontaktu człowieka z rzeczywistością
- napięcie emocjonalne (trzymanie mięśniowe) i implozja
- świadomość własnych doznań
- nawiązanie do psychologii Gestalt
- proces odrzucenia własnego Ja (5 warstw)
- dojrzewanie
- autentyczność Ja (ekspresja emocji)

Najbardziej znani psychologowie związani z orientacją humanistyczną, to: Carl Rogers, Abraham Maslow, Rollo May oraz Frederick Perls.
Psychologia humanistyczna powstała w wyniku niezgody na psychoanalizę
i behawioryzm. Rozwinęła się w latach 60-tych XX wieku. Złożyły się na nią następujące orientacje psychologiczno-filozoficzne:
- teorie Ja,
- elementy filozofii egzystencjalnej,
- pewne elementy fenomenologii,
- religijne i filozoficzne idee Wschodu, takie jak taoizm czy buddyzm zen.

Podstawowe założenia psychologii humanistycznej:
- przekonanie o pozytywnych możliwościach człowieka, które powinny być realizowane
- samorealizacja to proces rozpoznawania i urzeczywistniania własnych możliwości
- społeczeństwo poprzez swoje wymagania i oczekiwania hamuje lub frustruje naturalny proces samorealizacji.
- podejście fenomenologiczne, skoncentrowane na świadomym, bieżącym doświadczaniu zdarzeń wewnętrznych i zewnętrznych – „tu i teraz”. Świadome doświadczanie uważane jest za jedyny środek realizacji własnych możliwości, konieczny warunek zdrowia psychicznego i cel terapii (terapii Gestalt).
- podejście subiektywistyczne – świadomość własnego doświadczenia uważa się za jedyne kryterium poznania rzeczywistości i samego siebie. Opinie innych osób stanowią zewnętrzny układ odniesienia, który nie może być drogą poznania subiektywnego świata jednostki.
- naturę człowieka mogą ujawnić metody kliniczne (rozmowa, psychoterapia), ponieważ są bierne, nieingerujące, a zarazem osobowe, nie zaś metody eksperymentalne, ponieważ są bezosobowe, kontrolujące i manipulacyjne.
- psychika i ciało, organizm i środowisko funkcjonują jako system (podejście organicystyczne lub holistyczne).

Psychologia humanistyczna zajmuje się rozwojem człowieka i jego zdrowiem psychicznym. Człowiek rodzi się z tym, co dla niego najlepsze i należy pozwolić mu to ujawnić. Psychologia humanistyczna przekonywała, że drogowskazem dla człowieka powinny być nie oczekiwania otoczenia, lecz jego własne potrzeby i możliwości. Potencjał człowieka realizuje się w kontakcie z własnym wewnętrznym doświadczeniem. Orientacji humanistycznej można przypisać :
- zwrócenie uwagi na problem rozwoju i zdrowia w przeciwieństwie do orientacji skupionej na patologii
- wskazywanie na odmienne mechanizmy rozwoju (potrzeby wzrostu)
- akcentowanie związku pomiędzy zdrowiem a odkrywaniem, realizacją i ulepszaniem własnego Ja
Psychologia humanistyczna zaakceptowała i rozpowszechniła główne zasady taoizmu: naturalną prostotę, działanie bez wysiłku, spontaniczność i współczucie.
Przyszłość człowieka tkwi w teraźniejszości.

Koncepcja odrzuconego Ja F. Perlsa

Frederick Perls był terapeutą, więc wskazywał mechanizmy funkcjonowania człowieka neurotycznego, który nie identyfikuje się z tym, czego doświadcza. W efekcie odrzuca nie tylko pewne aspekty swojej psychiki, ale też nie utożsamia się ze swoim ciałem. Perls uznał, że relacje ze środowiskiem nawiązywane są głównie poprzez system sensoryczny
i motoryczny, dlatego też interesowało go spostrzeganie, odczuwanie oraz działanie. Człowiek świadomy własnych doznań sensorycznych jest także świadomy własnych potrzeb. Odczuwane pobudzenie przekształca w działanie, czyli kontakt z rzeczywistością według następującej sekwencji: świadomość – pobudzenie – działanie – kontakt. Emocje umożliwiają wybór działania zgodnego z doświadczanym pobudzeniem. Jeśli odczuwanie i / lub wyrażanie emocji jest zablokowane, to również działanie zostaje zablokowane. Nieuwolniona energia jest źródłem chronicznego napięcia emocjonalnego, które przejawia się w stałym napięciu mięśni i narządów wewnętrznych, odczuwanym jako dolegliwości somatyczne. Napięcie to nazywane jest trzymaniem mięśniowym i jest zwróceniem na siebie działań, które miały być skierowane na otoczenie. Proces ten nazywa się retrofleksją lub implozją.
W całym procesie kluczowa jest świadomość własnych doznań, która zapewnia rozpoznanie potrzeby i właściwe działanie. Perls opisywał znaczenie świadomości, odwołując się do metafory Gestalt. Doznania, których w danym momencie jesteśmy świadomi, tworzą zorganizowaną całość – figurę wyłonioną z tła właśnie poprzez świadomą uwagę. Rozpoczęta sytuacja wymaga dokończenia, figurę można domknąć tylko poprzez działanie, które będzie realizowało potrzebę. Zwykle przerywamy świadome doświadczanie, gdy zaczynamy doświadczać emocji negatywnych. Taka niedokończona (niedomknięta) sytuacja oddziałuje nadal, powodując napięcie emocjonalne.
Funkcjonowanie neurotyczne jest procesem odrzucania (wypierania się) własnego Ja poprzez unikanie kontaktu z własnym doświadczeniem. Proces ten ma 5 poziomów (warstw). 4 pierwsze to poziomy odrzucania własnego Ja:
- działań fałszywych – wyznaczony jest przez idealny obraz siebie samego, ukształtowany pod wpływem wymagań i wzorów kultury
- lęk, opór i sprzeciw – wobec naszego autentycznego Ja. Przejawiają się one powstrzymywaniem energii i unikaniem doświadczania napięcia. Boimy się być tym, kim jesteśmy, ponieważ boimy się społecznych konsekwencji.
- impas – zaniechanie prób zmiany sytuacji (np. niemożność podjęcia decyzji)
- implozja – skierowanie energii do wewnątrz i zamrożenie jej zamiast wyrażenia
w działaniu. Implozja to zahamowana, niewyrażona emocja. Przejawia się sztywnością, bezruchem.
- wybuch – ujawnia się w procesie terapii i jest wyrażeniem emocji. Jest to doświadczenie kontaktujące człowieka z jego prawdziwym Ja.

Wszystkie warstwy jako sekwencję kolejnych poziomów odrzucania własnego Ja odsłania proces terapeutyczny.
Perls podkreśla również wagę świadomości własnego ciała, koncentracji na doświadczaniu somatycznym, co ma umożliwić rozpoznawanie własnych potrzeb
i odbudować poczucie Ja.
Dojrzewanie to rozwój polegający na przejściu od szukania oparcia w środowisku do szukania go w samym sobie. Człowiek dojrzały wybiera takie rozwiązania, które akceptuje on sam, ale które może też zaakceptować społeczeństwo.
Zalecenia terapii Gestalt wynikają z koncepcji autentycznego Ja i przestrzegają przed jego odrzucaniem. Zawsze należy się odwoływać do swoich uczuć.

Opracowała: Karolina Stawińska [link widoczny dla zalogowanych]
Źródło: Strelau, J. (red.). (2001). Psychologia. Podręcznik akademicki. Psychologia ogólna. Gdańsk: GWP.