pytania na egzamin magisterski SWPS

Maxivitt

„Dziedziczność czy środowisko?” – spór o podstawowe determinanty różnic indywidualnych.

FK

nature or nurture? - Czyli co determinuje różnice w inteligencji - dziedziczność, czy środowisko? To pytanie po raz pierwszy zadał sobie Galton, stając po stronie dziedziczności. Pytanie to było o tyle ważne, że przez wiele dziesięcioleci wyznaczało poglądy badaczy odnośnie roli dziedziczności i środowiska w determinowaniu różnic indywidualnych.

"Natywiści przyjmowali, że psychika człowieka jest dziedzicznie zdeterminowana, w związku z czym jako nie poddająca się wpływom środowiska, jest niezmienna. Stanowisko to prowadziło do fatalizmu (wiara w niepodatność poziomu inteligencji na wpływy oddziaływań pedagogicznych zdejmowała z nauczycieli i rodziców odpowiedzialność m.in. za rozwój umysłowy człowieka)" (Strelau,2002)

Środowiskowo zorientowani psychologowie, których skrajnymi przedstawicielami są klasyczni behawiorysci uważali, że psychika człowieka jest całkowicie wyznaczona przez wpływy środowiska. To stanowisko doprowadziło do woluntaryzmu, którego skutki są równie negatywne, jak skutki fatalizmu. (Strelau, 2002)

Po kilkudziesięcioletnich sporach, które zakończyły się w zasadzie w latach sześćdziesiątych, istnieje wśród psychologów zgodność, że oba czynniki - dziedziczność i środowisko – determinują różnice indywidualne i są niezbędne dla rozwoju psychicznego człowieka.

Donald Hebb (1955) najdobitniej wyraził ten pogląd głosząc, iż proporcja obu czynników stanowi 100% dziedziczności i 100% środowiska. (absurdalne z punktu widzenia matematyki stwierdzenie miało podkreślić, że oba te czynniki są nierozłączne)
Tę nierozdzielność dziedziczności i środowiska najprościej wyraża wzór:

Z=f(GxE)

(jakiekolwiek zachowanie (z), a także zjawisko psychiczne, nie może wystąpić, jeżeli jeden z czynników – wyposażenie genetyczne (G), bądź środowisko (E) ma wartość zerową, tzn. gdy go nie ma.

Powyższy wykres doskonale ilustruje, jak wielkie znaczenie mają oba te czynniki. Tzn. osoba, której sprawność genetyczna jest duża (os. 1) może mieć niższą inteligencję (lub jakąkolwiek inną zdolność, cechę), gdy będzie wychowywać się w środowisku ograniczonym niż osoba, która ma niższą sprawność genetyczną tej cechy (os 2), ale została wychowana w środowisku wspierającym daną cechę.

Poza patologią nie istnieją takie formy zachowania człowieka, których różnice indywidualne byłyby zdeterminowane pojedynczym genem.
Jeżeli zmienność zachowania zależy od czynnika genetycznego, to u jej podstawy leży zespół genów, a więc chodzi tu o determinację poligonową.

Badanie genetycznych determinant wymaga zastosowania genetyki ilościowej (opartej na statystyce). W jej ramach rozwinęła się GENETYKA ZACHOWANIA, która koncentruje się na badaniu determinant różnic indywidualnych w zachowaniu. Genetyka zachowania ocenia wkład czynników genetycznych w wariancję zachowania, zaproponowane przez nią metody badań pozwalają także wnioskować, na ile wspomniana wariancja zależy od środowiska.

METODY BADAŃ
stosunku środowiska i dziedziczności w genetyce zachowania

metody badań na ZWIERZĘTACH
- chów wsobny
Polega na tym, że w obrębie tej samej linii zwierząt kojarzy się w kolejnych pokoleniach rodzeństwo i tak otrzymane czyste linie porównuje się między sobą pod względem interesujących badacza charakterystyk zachowania.
-selektywna hodowla
Jeżeli różnice indywidualne w zakresie określonych zachowań lub cech są w jakimś stopniu zdeterminowane genetycznie (poligonowo), to ujawnią się one w wyniku selektywnej hodowli. Im bardziej wariancja danej cechy lub zachowania zależy od czynnika genetycznego, tym mniejszej liczby pokoleń trzeba, aby kontrolowana zmienna ujawniła się w wyselekcjonowanej populacji (Plomin)
-Badanie Roberta Tryona
Aby odpowiedzieć na pytanie:Czy różnice indywidualne zdolności uczenia się zależą od czynnika genetycznego czy też od środowiska? podjął w 1927 roku selektywną hodowlę szczurów. Labirynt w kształcie litery „T”. Przez 18 kolejnych pokoleń i w jej wyniku autor otrzymał dwie czyste linie – szczury „mądre” i „tępe”
- Badanie Cooper i Zubek
Obie wyselekcjonowane linie szczurów „mądrych” i „tępych” hodowano w trzech odmiennych środowiskach: wzbogaconym, ubogim i normalnym.

metody badań na [LUDZIACH
ZAŁOŻENIE: jeżeli wariancja określonych zachowań czy cech jest w jakimś stopniu uwarunkowana czynnikiem genetycznym, to istnieje liniowy związek między stopniem pokrewieństwa genetycznego porównywanych osób, a zbieżnością w ich charakterystykach zachowania.
JJ (bliźnięta monozygotyczne, jednojajowe) – 100% wspólnych genów
DJ (bliźnięta dyzygotyczne, dwujajowe) – 50% wspólnych genów
Rodzice – 50% wspólnych genów
Rodzeństwo – 50% wspólnych genów
Dziadkowie – 25% wspólnych genów
Rodzeństwo przyrodnie – 25% wspólnych genów
Rodzeństwo cioteczne – 12,5 % wspólnych genów
- Metoda bliźniąt
Porównywanie par bliźniąt JJ i DJ wychowywanych razem i oddzielnie.
- metoda adopcyjna
Dochodzi tu do specyficznego rozdzielenia czynnika genetycznego i środowiska, co nie występuje w sytuacji rodzin naturalnych. Kiedy jest przewaga wielkości intrakorelacji rodziców biologicznych i dziecka nad współczynnikiem intrakorelacji rodziców adopcyjnych i dziecka – świadczy o tym, że czynnik GENETYCZNY odgrywa większą rolę niż środowisko w kształtowaniu rozpatrywanych różnic indywidualnych. Odwrotna zależność – wskazuje na dominującą rolę środowiska
- studia rodzinne

Różnice indywidualne wyraża się głównie w tzw. Wariancji genotypowej, która będąc wariancją całkowitą rozkłada się na wariancje cząstkowe. Te ostatnie wyrażają różne aspekty czynników dziedziczności i środowiska. Wariancja fenotypu (s2F) traktuje się jako sumę trzech wariancji cząstkowych: genotypu (s2G), środowiska (s2s) i ich interakcji (s2I)

Wariancja fenotypowa miarą różnic indywidualnych
1. czynnik genetyczny addytywny – odnosi się do genów przekazywanych z pokolenia na pokolenie tj. obejmuje tę część programu genetycznego, która powoduje, że potomstwo jest podobne do swoich rodziców.
2. czynnik genetyczny nieaddytywny – nie jest przekazywany przez rodziców i poza bliźniętami JJ jest on dla każdej jednostki odrębny – ze względu na:
- indywidualne specyficzne interakcje między addytywnymi wartościami o różnym umiejscowieniu
- między efektami dominacji o różnym umiejscowieniu
- między wartością addytywną o jednym umiejscowieniu a efektem dominacji o innym umiejscowieniu.
a) Dominacja – dotyczy interakcji różnych alleli zajmujących w chromosomie jednakowe położenie (interakcja intralocusowa)
b) Epistaza – interakcja między allelami zajmującymi w chromosomach różne położenia (interakcja interlocusowa)

Jeżeli partnerzy dobierają się pod względem cech, o których wiemy, że ich wariancja zależy w dużym stopniu od czynnika genetycznego, to ich potomstwo będzie bardziej do nich podobne, niż wynika to jedynie z wkładu addytywnego czynnika genetycznego (SELEKTYWNY DOBÓR)

Pomiędzy czynnikami genetycznymi i środowiskowymi zachodzą jeszcze zjawiska interakcji (GxE) oraz korelacji (GE)
Tak więc pełny wzór na wariancję fenotypową to:

Gdzie:
V – wariancja:
P – fenotypowa
A – genetyczna addytywna
AM – doboru rodziców
D – dominacji
EP – epistazy
SE – środowiska wspólnego
NE – środowiska specyficznego

Próba ilościowego określenia udziału genotypu w różnicowaniu inteligencji przyczyniła się do zdefiniowania wskaźnika odziedziczalności. (Odziedziczalność to ta część wariancji całkowitej [fenotypowej], którą należy przypisać wariancji genotypu).

Wskaźnik odziedziczalności może przyjmować wartości od 0 do 1 – im mniejszy udział środowiska, tym większy wskaźnik.

Wskaźnik odziedziczalności może być mierzony także przez wzór Falconera

r- to współczynnik korelacji wg momentu iloczynowego (współczynnik korelacji Pearsona)

Badanie Oniszczenki (1997)
Udział czynników środowiskowych i genetycznych w determinowaniu cech temperamentu
- uczestnicy badania: 16-20 lat oraz ich rodzice.
Hipoteza I: łączny wkład czynników genetycznych addytywnych i nieaddytywnych w fenotypową wariancję badanych cech temperamentu wynosić będzie nie więcej niż 50% wyjaśnianej wariancji
Hipoteza II: Udział genetycznego czynnika addytywnego w wariancji cech temperamentu będzie większy w porównaniu z udziałem czynnika nieaddytywnego związanego z dominacją i epistazą.
Hipoteza III: Podobieństwo cech każdego dziecka z cechami każdego z jego rodziców biologicznych wyrażone we współczynniku korelacji będzie niskie i nie przekroczy poziomu 0,25
Hipoteza IV: proporcjonalny udział czynników środowiskowych w zróżnicowaniu cech będzie większy w porównaniu z udziałem czynników genetycznych.
Hipoteza V: wśród czynników środowiskowych dominujące znaczenie w kształtowaniu różnic indywidualnych w zakresie cech temperamentu będzie miał czynnik specyficznego środowiska.

(Tabela przedstawia korelacje – w procentach - między cechą a czynnikiem. Korelacja istotna statystycznie jest wyższa niż r=0,5)

Wnioski
Potwierdzenie hipotezy I, II i V

Bibliografia:
Strelau, J. (2002), psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo naukowe Scholar. (s. 42-61)

Oniszczenko, W. (2000). Elementy genetyki zachowania. W: J. Strelau (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki. Gdańsk GWP, T. I, s. 205-219

Strelau, J. (1997). Inteligencja człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Żak. s. 165-190

FK

Mam nadzieję, że o to chodziło - w razie uwag - bardzo proszę zgłaszać

rooles · Dołączył: 09 Lut 2006 Posty: 15 Przeczytał: 0 tematów

Ewa · Gość

13. „Dziedziczność czy środowisko” – spór o podstawowe determinanty różnic
indywidualnych.

PSYCHOLOGIA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH – Jan Strelau, rozdział 3, str. 42 – 58

Po raz pierwszy pytanie: „dziedziczność czy środowisko?” postawił Francis Galton, prowadząc badania nad determinantami geniuszu, a stało się one jednym z najbardziej nurtujących problemów psychologii XX wieku.. Galton odpowiedział na nie stwierdzeniem, że dziedziczność jest głównym czynnikiem determinującym występowanie geniuszu. Stanowisko to miało istotny wpływ na pogląd badaczy przez wiele dziesięcioleci, na to co pełni dominującą rolę w determinowaniu różnic indywidualnych, w tym szczególnie inteligencji. W sporze tym mylono kwestię zjawisk ogólnych charakterystycznych dla danego gatunku – człowieka i zwierząt, z występowaniem różnic indywidualnych w obrębie danego gatunku. Np. każdy człowiek (poza przypadkami głębokiej patologii) posiada typowa dla gatunku ludzkiego inteligencję, jednak jej poziomem ludzie różnią się między sobą.
Po wielu sporach psychologowie doszli do dość zgodnego poglądu, wg, którego każde zachowanie (rozumiane jako ogólna charakterystyka typowa dla danego gatunku) jest wynikiem współdziałania obu tych czynników.
W latach 1960, najdobitniej wyraził ten pogląd Donald Hebb. Stwierdził on, że proporcja obu tych czynników stanowi 100% dziedziczności i 100% środowiska. Stwierdzenie jest oczywiście absurdalne, ale autor chciał podkreślić, że oba czynniki są nierozłączne.
Najprościej nierozdzielność obu czynników w determinowaniu wszelkich zachowań ilustruje wzór:
Z = f( G * E ) (iloczyn dziedziczności i środowiska)
Wynika z niego, że jakiekolwiek zachowanie, bądź inne zjawisko psychiczne nie może wystąpić, jeżeli jeden z tych czynników – wyposażenie genowe (G) bądź środowisko (E; environment) ma wartość zerową tzn., gdy go nie ma. Wzór ten podkreśla, że wkład dziedziczności i środowiska może być różny, ale wystąpienie każdego z tych czynników jest warunkiem koniecznym, aby zachowanie lub jakiekolwiek inne zjawisko psychiczne miało miejsce. Np. Pozornie wydaje się, że postawy i wartości kształtują się tylko i wyłącznie pod wpływem środowiska. Tymczasem, warunkiem koniecznym rozwoju postawi wartości, (które nie występują w świecie zwierząt) jest wyposażenie genetyczne typowe wyłącznie dla gatunku ludzkiego.
Mimo to pytanie o wkład obu tych czynników nie straciło na aktualności. Np. często zadajemy sobie pytanie, dlaczego ludzie tak bardzo różnią się poziomem inteligencji lub, dlaczego reprezentują tak odmienne postawy. Dlatego,że różnice te w zależności od tego, czego dotyczą, mogą w mniejszym bądź większym stopniu zależeć od czynnika genetycznego lub środowiska. Tak, więc, choć zarówno inteligencja, jak i postawy są wynikiem współdziałania środowiska i dziedziczności to ich wkład do występujących różnic indywidualnych jest różny. Bywa tak, że jeden z nich w ogóle nie przyczynia się do powstania tych różnic. Np. to czy ktoś jest rasistą, czy antysemitą, buddystą czy katolikiem, czy jego język ojczysty to polski czy niemiecki – zależy wyłącznie od środowiska..
Dotychczasowe badanie dowodzą, że poza patologią nie istnieją takie formy zachowania człowieka (dotyczy to także wyżej zorganizowanych zwierząt), których różnice indywidualne byłyby zdeterminowane pojedynczym genem. Jeżeli zmienność zachowania zależy od czynnika genetycznego to u jej podstawy leży cały zespół genów, jest to determinacja poligenową. Człowiek posiada ponad 30 tys. Genów. Badanie genetycznych determinant zachowania, ze względu na uwarunkowania poligenowe, zastosowania genetyki ilościowej (opartej na statystyce).. W jej ramach rozwinęła się genetyka zachowania, która koncentruje się na badaniu determinant różnic indywidualnych w zachowaniu.. Określa ona wkład czynników genetycznych w wariancję zachowania, co jednocześnie pozwala wnioskować, na ile ta wariancja zależy od środowiska.. Wszystko, bowiem co nie jest genotypem należy do środowiska. W gruncie rzeczy genetyka zachowania dostarcza jeden z najbardziej przekonujących dowodów na rzecz roli środowiska jako determinanty różnic indywidualnych.

Gość

Christina Ricci Undressing!
[link widoczny dla zalogowanych]