pytania na egzamin magisterski SWPS

gosia90 · Gość

34. Jakie problemy wiążą się z diagnozą osobowości za pomocą kwestionariuszy.
Kwestionariusze osobowości (np. Kwestionariusz Osobowości Eysencka w polskiej adaptacji EPQ-R) odnoszą się do aspektów afektywnych i wolicjonalnych zachowania. Zatem oparte są na samowiedzy, osoba badana sama siebie opisuje w danej sytuacji. Nie ma w nich tzw. „odpowiedzi prawidłowych”. Diagnostyczne są odpowiedzi zgodne z kluczem, czyli takie, które z założenia teoretycznego (definicji zmiennej) wskazują, że osoba badana przejawia jakąś właściwość. Z tych powodów wynikają zniekształcenia pomiaru testowego. Źródłem tych zniekształceń jest:
• Niejasno sformułowane pytanie/twierdzenie
• Pytanie na które osoba badana nie może odpowiedzieć, ponieważ nie posiada na dany temat wiedzy, przez co dochodzi do pozornych odpowiedzi i zgadywania
• Brak sumienności, niedbałość osoby badanej przy udzielaniu odpowiedzi
• Niezdecydowanie osoby badanej- tendencja osoby badanej albo do opuszczania odpowiedzi albo do wybierania odpowiedzi pośredniej „ani tak, ani nie”, a w przypadku odpowiedzi wielokategorialnych tendencja do wybierania odpowiedzi albo skrajnie pozytywnych albo skrajnie negatywnych
• Styl odpowiadania- tendencja osoby badanej do potakiwania lub zaprzeczania niezależnie od treści pytań/twierdzeń
• Dysymulacja- świadoma lub nieświadoma tendencja osoby badanej do przedstawiania siebie w nieprawdziwie korzystnym świetle
• Poszukiwanie aprobaty społecznej- związana z dysymulacją, tendencja osoby badanej do kierowania się społecznym wartościowaniem zachowania przy odpowiadaniu i prowadzi do zaprzeczania posiadania cech społecznie niepożądanych oraz przypisywania sobie cech społecznie pożądanych. Tu wyróżniamy dwa rodzaje udzielanych odpowiedzi: bazujące albo na zawyżonej samoocenie albo na zarządzaniu wrażeniem:
 Odpowiedzi zawyżające samoocenę- charakteryzują się zbytnią pewnością osoby badanej co do swoich umiejętności, kompetencji, co ważne osoba badana nie jest tego świadoma (oszukuje siebie)
 Zarządzanie wrażeniem- związane jest z nadmierną uprzejmością, sumiennością zwłaszcza w związku z normami i zasadami, osoba badana oszukuje innych i jest tego świadoma, więc czyni to celowo

35. Rola procesów poznawczych we wzbudzaniu emocji. Przedstaw przykłady badań.
Procesy poznawcze (kognitywne) są generatorami emocji. Inaczej mówiąc emocje są wzbudzane za sprawą oceny poznawczej, która jest rozpoznaniem przez podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z punktu widzenia jego własnych celów i interesów. Koncepcja oceny poznawczej została szeroko wyjaśniona przez Lazarusa. Autor uważa, że na ocenę poznawczą składa się: ocena pierwotna i ocena wtórna. Ocena pierwotna jest procesem determinującym to, czy emocja się pojawi, a jeśli tak, to jaka będzie jej walencja. Oznacza to, że podmiot najpierw sprawdza, czy zdarzenie ma związek z jej celami i interesami. Emocja pojawi się wyłącznie wtedy, gdy zdarzenie ma związek ze wspomnianymi wartościami. Jeżeli ten związek istnieje to podmiot ocenia czy zdarzenie zwiększa czy zmniejsza szansę realizacji celi/interesów. Jeżeli zwiększa pojawi się emocja pozytywna, jeżeli nie- emocja negatywna. I tej drugiej sytuacji zachodzi proces oceny wtórnej, który polega na rozważaniu przez podmiot, w jaki sposób może uporać się z problemem i ze związanymi z nim emocjami . O tym jaka będzie ocena poznawcza decydują posiadane przez podmiot zasoby osobiste i środowiskowe. Lazarus twierdzi, że ocena poznawcza nie tylko przesądza, czy emocja się pojawi i jaka to będzie emocja, ale jest wystarczającym i koniecznym warunkiem jej wystąpienia. Oceny poznawcze generują konkretne emocje:
• Szczęście- pojawia się, gdy podmiot stwierdzi, że zdarzenie oznacza osiągnięcie przez niego jego celu
• Nadzieja- pojawi się, gdy okoliczności zdarzenia stworzą szansę na osiągnięcie celu pod pewnymi warunkami
• Smutek- pojawi się, gdy podmiot uzna, że nie widzi możliwości poradzenia sobie z problemem (niski stan zasobów osobistych i środowiskowych)
• Strach- pojawi się, gdy podmiot dojdzie do wniosku, że nie posiada potencjału wystarczającego do poradzenia sobie z problemem
• Złość- pojawi się, gdy podmiot stwierdzi, że przyczyną problemu jest ktoś inny
• Poczucie winy- pojawi się, gdy podmiot stwierdzi, że przyczyną problemu jest on sam
Ta koncepcja była weryfikowana w wielu badaniach. Dla przykładu Lazarus i współpracownicy przeprowadzili badanie, w którym zaprezentowali osobom badanym realistyczną scenę, w której frezarka obcina palce robotnikowi. Jedna grupa została poinformowana o tym, że to tylko film i że w rzeczywistości nic nikomu się nie stało. Druga grupa nie została o tym poinformowana. Wyniki pokazały, że intensywność negatywnych emocji była niższa w grupie, która została poinformowana o nieprawdziwości filmu. Koncepcja oceny poznawczej zakłada również, że wśród różnych ludzi ta sama sytuacja wzbudza różne emocje, a wynika to z różnic w zasobach osobistych. Znalazło to potwierdzenie w badaniu Smitha i Pope’a. Badacze przeprowadzili badanie z udziałem osób uzdolnionych matematycznie i nie posiadających takich zdolności. Badania rozwiązywali różne zadania matematyczne, których trudność wzrastała. Okazało się, że u osób nieuzdolnionych matematycznie przy trudnych zadaniach szybko pojawiła się rezygnacja i pesymizm.

36. Wyjaśnij pojęcie interakcji statystycznej. Zaprezentuj przykład rzeczywistego lub hipotetycznego badania, w którym wystąpił efekt interakcji, a nie wystąpił żaden z efektów głównych.
Interakcja statystyczna jest analizą, która zachodzi w dwuczynnikowej analizie wariancji. Ta analiza wariancji służy do sprawdzania oddziaływania dwóch i więcej zmiennych niezależnych (zwanych tu czynnikami) na zmienną zależną. Interakcja statystyczna to badanie wpływu jednej zmiennej niezależnej na zmienną zależną, przy kontroli poziomu drugiej zmiennej niezależnej. Przed wykonaniem analizy interakcji należy wykonać analizę efektów głównych, która bada unikalny wpływ jednej zmiennej niezależnej na zmienną zależną niezależnie od drugiej zmiennej niezależnej. Co ważne jak wspomniałam dwuczynnikowa analiza wariancji sprawdza wpływ dwóch i więcej zmiennych, zatem w każdym badaniu przy przeprowadzaniu tej analizy określa się jej schemat, czyli to z iloma czynnikami i ich poziomami mamy do czynienia. Czynniki oddziela się przy pomocy x a w miejsce każdego czynnika wpisuje się liczbę jego poziomów, np. schemat 2x3 oznacza, że w badaniu są dwa czynniki, z których pierwszy czynnik ma 2 poziomy, a drugi 3 poziomy. W odpowiedzi na pytanie chciałabym przedstawić przykład hipotetycznego badania, w którym sprawdzano czy płeć i kolor oczu (niebieskie vs. zielone) wpływają na celność w grze w rzutki (zmienna wynik) Schemat tego badania to 2x2, ponieważ płeć mierzona jest na dwóch poziomach i kolor oczu również na dwóch poziomach. Przed przystąpieniem do dwuczynnikowej analizy wariancji trzeba sprawdzić czy spełnione są założenia tej analizy: zmienna zależna mierzona na skali jakościowej, równoliczne grupy, homogeniczność wariancji i rozkład normalny. Jeżeli założenia są spełnione można przystąpić do analizy. W SPSS wybiera się w tym celu: analiza-ogólny model liniowy jednej zmiennej. Następnie przerzuca się do rubryki czynniki stałe dwie zmienne niezależne, a do rubryki zmienna zależna- zmienną wynik i wchodzi się w zakładkę opcje. Tutaj z okna po prawej stronie przerzuca się całą zawartość do okna po lewej stronie i dodatkowo zaznacza się statystyki opisowe i oceny wielkości efektu. Pojawia się raport z przeprowadzonej analizy. W pierwszej kolejności sprawdza się tabelę testy efektów. W związku z tym, że w badaniu są dwie zmienne niezależne, są dwa efekty główne: efekt główny płci (różnice w wynikach kobiet i mężczyzn, niezależnie od koloru oczu) i efekt główny koloru oczu (różnice w wynikach osób o niebieskich i zielonych oczach, niezależnie od płci). Z tabeli odczytuje się kolejno dla każdego z czynników jego statystykę F i jej istotność. W celu prawidłowego zapisu statystyki F podaje się stopnie swobody z rubryki df. Dla efektu głównego płci odczytuje się liczbę stopni swobody dla zmiennej płeć i liczbę stopni swobody dla błędu. Analogicznie dla efektu głównego koloru oczu. Jeżeli wynik jest nieistotny, czyli powyżej progu 0,05 oznacza to, że nie ma efektu głównego. W tym przykładzie przyjmijmy, że zaszła taka sytuacja. Teraz sprawdza się efekt interakcji płeć i kolor oczu, czyli innego wpływu płci dla osób o niebieskich oczach, a innego dla osób o zielonych oczach i odwrotnie- innego wpływu koloru oczu dla kobiet i innego koloru oczu dla mężczyzn. Efekt interakcji odczytuje się z tej samej tabeli co w przypadku efektów głównych, również zapis statystyki F jest taki sam. Jednak tu przyjmijmy, że wynik jest istotny. Wówczas należy przeprowadzić analizę efektów prostych. W schemacie 2x2 jest ich zawsze 4. W celu wykonania efektów prostych należy otworzyć okno SYNTAXU i tu zapisać polecenie językiem poleceń. Następnie wybrać zieloną strzałkę. Pojawi się znowu raport, w którym dla efektów prostych ważne są dwie tabele przedstawiające porównania parami. Tutaj sprawdza się istotność dla każdej pary, w tym przypadku są to: kobieta-kolor oczu niebieski, kobieta-kolor oczu zielony, mężczyzna-kolor oczu niebieskie, mężczyzna-kolor oczu zielony, kolor oczu niebieski-kobieta, kolor oczu zielony-kobieta, kolor oczu niebieski-mężczyzna, kolor oczu zielony-mężczyzna. Dla istotnych par z tabeli statystyki opisowe odczytuje się średnią i odchylenie standardowe. Przyjmując, że w prezentowanym badaniu wszystkie efekty proste są istotne otrzymujemy informację o tym, że np. kobiety niebieskookie mają wyższą celność w grze w rzutki kobiety zielonookich, a mężczyźni niebieskoocy mają niższą celność w grze w rzutki niż mężczyźni zielonoocy. To można opisać również z poziomu zmiennej kolor oczu. A więc wśród osób niebieskookich kobiety mają wyższą celność w grze w rzutki niż mężczyźni, a wśród osób zielonookich- mężczyźni.

37. Omów podstawowe aspekty empatycznego rozumienia i komunikowania się oraz ich znaczenie dla efektów pomocy psychologicznej.
Empatyczne rozumienie i komunikowanie od czasów Rogersa uważane jest za jeden z najważniejszych czynników decydujących o skutecznym pomaganiu. Obejmuje cztery aspekty:
• Zdolność terapeuty do tworzenia trafnych wyobrażeń na temat tego, co dzieje się w wewnętrznym świecie klienta
• Umiejętność werbalnego zakomunikowania treści tych wyobrażeń klientowi
• Wrażliwość na reakcje klienta, który może potwierdzić lub zanegować trafność tych wyobrażeń
• Pozytywne zaangażowanie emocjonalne terapeuty, towarzyszące wyobrażaniu sobie i komunikowaniu tego, jak klient został zrozumiany
W tym celu potrzebna jest po pierwsze profesjonalna kompetencja komunikacyjna, rozumiana jako nie tylko wiedza językowa, ale przede wszystkim umiejętność posługiwania się językiem odpowiednio do sytuacji i słuchacza. Psycholog świadomie i rozważnie używa słów, w sposób zgodny z wiedzą psychologiczną, profesjonalnymi standardami i wiedzą społeczno-kulturową, właściwie odczytuje to co mówi klient i zdaje sobie sprawę z własnych intencji i z tego jak mogą zostać zrozumiane przez klienta oraz jest wrażliwy na potrzeby klienta. Po drugie, na co zwrócił uwagę właśnie Carl Rogers potrzebne jest aktywne słuchanie, czyli różnorodne starania psychologa o to, by empatycznie rozumieć subiektywne doświadczenia klienta. Aktywne słuchanie jest efektywniejsze od biernego słuchania, ponieważ psycholog informuje klienta jak słucha, a więc jak zrozumiał jego wypowiedź. Poprzez informację zwrotną (np. parafrazę słów klienta) psycholog stwarza klientowi możliwość sprostowania ewentualnych nieporozumień. Jest to dowód na to, że psycholog słucha klienta uważnie i że zależy mu na tym, żeby klienta dobrze zrozumieć oraz że to co mówi klient, jego myśli i uczucia są ważne. To buduje klimat zaufania i współpracy w relacji, dzięki czemu pomoc psychologiczna przynosi pozytywne efekty.

39. Przedstaw neurobiologiczne podłoże jednego z następujących procesów psychicznych: pamięci, emocji lub uwagi.
Przez wiele lat emocje łączono z tzw. układem limbicznym. Twórcą tej teorii był MacLean. Było to określenie wspólnej nazwy dla struktur wyróżnionych w teorii Papeza, który uważał, że za emocjami stoi podwzgórze i hipokamp. MacLean do tych struktur dodał jeszcze m.in. ciało migdałowate, jednak jego rola była niedoceniona na rzecz przypisywania dużego znaczenia we wzbudzaniu emocji hipokampowi. Tymczasem udowodniono, że hipokamp pełni ważniejszą rolę w procesach poznawczych niż emocjonalnych, natomiast ciało migdałowate każdorazowo towarzyszy emocjom. Na tej podstawie powstała teoria LeDouxa, która traktuje ciało migdałowate jako „komputer emocjonalny”. Autor uważa, że są dwie drogi trafiania informacji czuciowej do ciała migdałowatego. Droga górna, gdzie informacje wzrokowe i słuchowe ze wzgórza trafiają do kory czuciowej i potem do ciała migdałowatego. I droga dolna, gdzie informacje wzrokowe i słuchowe trafiają do ciała migdałowatego bezpośrednio przez wzgórze, z pominięciem szlaków, które prowadzą do rozpoznania przedmiotów i dźwięków. W celu potwierdzenia teorii LeDoux i współpracownicy przeprowadzili eksperymenty na szczurach, które były parte na warunkowaniu pawłowskim. W najprostszym schemacie są dwa bodźce- bodziec warunkowy, którego znaczenie jest wyuczone, przed eksperymentem jest neutralny, choć zauważalny (np. zapalająca się lampka) i bodziec bezwarunkowy, czyli coś nagradzającego lub przykrego. Tym co zostaje wyuczone jest emocja rozumiana jako gotowość na coś przyjemnego lub nieprzyjemnego. W eksperymentach LeDouxa bodźcem warunkowym był prosty ton lub zapalenie lampki. Wyniki eksperymentu pokazały, że szczury kojarzyły bodziec warunkowy z bezwarunkowym dopóki posiadały ciało migdałowate i wzgórze (nie przeszkadzało usunięcie kory). Zatem badacz doszedł do wniosku, że ciało migdałowate otrzyma informację sensoryczną nawet jeśli nie została przetworzona przez korę. Co więcej wiedza o tym, że informacje o świecie z lewej strony trafiają do prawej półkuli a z prawej do lewej umożliwiła postawienie wniosku, że prawa półkula jest silniej związana z emocjami. Zostało to potwierdzone badaniami (np. Gazzaniga). Dla przykładu pacjentce po komisurotomii zaprezentowano drastyczny film. W związku z tym że w wyniku zabiegu naruszona została lewa półkula, która ma wyższość nad prawą półkulą w mowie pacjenta nie potrafiła powiedzieć co widziała, jednak informowała badacza o tym, że zdenerwowała się. Drugim dowodem jest to, że ludzie normalni, którym pokazuje się twarze z uniesionym jednym kącikiem ust charakterystycznym dla uśmiechu, a drugim kącikiem ust opuszczonym, co oznacza smutek są skłonni interpretować ekspresję mimiczną zgodnie z tym do której z półkul trafia obraz, a więc jeżeli kącik ust uniesiony jest z lewej strony obraz jest interpretowany przez prawą półkulę zatem oceniany jest jako uśmiech. Wszystko to potwierdza neurobiologiczne podłoże emocji.

41. Sytuacyjna i czasowa spójność zachowań człowieka- omów na podstawie wybranych teorii osobowości.
U człowieka widoczne są zachowania, które są spójne (zgodne) niezależnie od sytuacji czy upływu czasu. Inaczej mówiąc człowiek ma tendencję do zachowywania się i reagowania w określony sposób, co wynika ze względnie stałych i charakterystycznych dla danego człowieka cech. Sytuacyjna spójność zachowań polega na tym, że te same cechy widoczne są w różnych sytuacjach. Natomiast czasowa spójność zachowań polega na tym, że pewne cechy pomimo upływu czasu nie zmieniają się. Poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie o to jakie cechy człowieka decydują o sytuacyjnej i czasowej spójności jego zachowań zajmuje się psychologia cech. Jako pierwszy tą tematyką zajął się Gordon Allport. W swojej klasycznej teorii cech wyróżnił dwa pojęcia: cechę i dyspozycję osobistą. Wg autora cecha to predyspozycja do reagowania w określony sposób, wspólny dla wszystkich ludzi w odróżnieniu do dyspozycji osobistej, która jest charakterystyczna dla jednostki. Określona sytuacja (bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne) aktywizuje dyspozycję osobistą, chociaż to jednostka sama stwarza sytuację, w której dyspozycja osobista może się przejawić (np. osoba towarzyska poszukuje towarzystwa). To właśnie w dyspozycji osobistej autor widział zapewnienie spójności zachowania w tym znaczeniu, że określone sytuacje powodują podobne zachowania. Allport uważał, że część tych cech rozumianych właśnie jako dyspozycje osobiste jest uwarunkowana genetycznie, pozostałe kształtują się w ontogenezie w wyniku czynników genetycznych, dojrzewania i środowiska. Z teorii Allporta wyrosła m.in. teoria Raymonda Cattela. Wg autora cechy są strukturą psychiczną osobowości. Wnioskujemy o nich na podstawie obserwacji zachowania. Dzięki temu też możliwe jest wyjaśnianie sytuacyjnej i czasowej spójności zachowań. Autor wprowadził pojęcie cechy powierzchniowej i cechy źródłowej. O cechach powierzchniowych wnioskuje się na podstawie obserwowanego zachowania. Cechy te mogą mieć zbieżną lub rozbieżną charakterystykę i nie mieć wsólnej przyczyny. Natomiast z cech źródłowych zbudowana jest osobowość, mają one wspólną przyczynę współdeterminującą związki między zachowaniami, co wyraża się w spójności tych zachowań. Cechy źródłowe zdeterminowane są genetycznie i środowiskowo. Sytuacyjna i czasowa spójność zachowań jeszcze inaczej jest wyjaśniana w poznawczym podejściu do osobowości. Inaczej mówiąc spójność zachowań zależy nie tyle od stałych i ogólnych cech, lecz od takich uwarunkowań działań jak:
• Reprezentacje poznawcze (np. obraz samego siebie, systemy przekonań)
• Standardy postępowania (przyswojone normy moralne, cele osobiste)
• Programy aktywności (strategie radzenia sobie z problemami życiowymi)
Zatem spójność zachowania zależy od wewnętrznego świata jednostki, integracji jej doświadczeń i obrazu samej siebie.