pytania na egzamin magisterski SWPS

anka · Dołączył: 07 Paź 2008 Posty: 16 Przeczytał: 0 tematów

Opisałam kilka pytań. Może teraz ktoś inny by coś napisał?

39. Temperament a stres: omów rolę temperamentu w występowaniu, radzeniu sobie i skutkach stresu.
Strelau, t.2.
Pawłow (1952) był jednym z pierwszych badaczy, który zademonstrował funkcjonalne znaczenie temperamentu. Nieoczekiwana powódź, która objęła jego laboratorium, gdzie znajdowały się psy eksperymentalne, spowodowała, że u psów wcześniej zdiagnozowanych jako mające słaby układ nerwowy wystąpiły silne zaburzenia w zachowaniu. Tego typu zaburzeń nie stwierdzono u psów z silnym układem nerwowym, mimo że doświadczyły one tej samej sytuacji stresowej.
Wielu badaczy (np. Kagan, Strelau) stoi na stanowisku, że funkcjonalne znaczenie temperamentu ujawnia się przede wszystkim w sytuacjach trudnych, stawiających człowiekowi skrajne wymagania. Jednak w zależności od tego, kogo sytuacje te dotyczą – dzieci czy dorosłych – a także od specyficzności samych sytuacji, jak i od rozpatrywanych cech temperamentu, mówić można o specyficznych aspektach funkcjonalnego znaczenia temperamentu.
Rola temperamentu u dzieci przejawia się przede wszystkim w interakcjach społecznych z rodzicami i innymi osobami zajmującymi się dzieckiem oraz w zachowaniu w warunkach szkolnych, począwszy od przedszkola. Tu większość badań koncentrowała się wokół pojęcia temperamentu trudnego (Thomas, Chess, 1977). Z kolei u dorosłych rola temperamentu ujawnia się szczególnie silnie w życiu zawodowym, w sposobie spędzania wolnego czasu, w interakcjach społecznych i w życiu małżeńskim. W tych badaniach funkcjonalne znaczenie temperamentu rozpatrywano głównie w kontekście stresu.
Związek cech temperamentu ze zjawiskami stresu.
Pogląd na istotę stresu bynajmniej nie jest jednoznaczny, co utrudnia odpowiedź na pytanie dotyczące związku temperamentu ze stresem. Trudność ta powiększa się, jeżeli uwzględnimy, że w zależności od tego, w ramach jakiej koncepcji teoretycznej rozpatrujemy temperament i jakie jego cechy bierzemy pod uwagę, związki te mogą być różne.
Cechy temperamentu, niezależnie od ich specyficzności, należą do tych charakterystyk osobowościowych, które w rozwoju osobniczym występują bądź kształtują się najwcześniej. Dlatego też rozpatrywane w związku ze stresem mają one status specyficzny, jako że są obecne, zanim jeszcze pojawi się stresor czy wywołany nim stan stresu. Mówimy, że cechy temperamentu w relacji do zjawisk stresu mają status moderatorów, przez co podkreślamy, za Folkman i Lazarusem, że stanowią one warunek poprzedzający występowanie innych zjawisk, na które wpływają.
Prezentując relację między temperamentem a stresem, skoncentrujemy się na roli temperamentu w moderowaniu stresorów oraz konsekwencji stanu stresu.
Cechy temperamentu jako moderatory stresorów. Jak podkreśla Rahe (1987), wszystkie stresory, którym autor ten nadaje status wydarzeń życiowych, interpretowane w kategoriach intensywności stymulacji, a w konsekwencji – w kategoriach efektów poziomu aktywacji, można traktować jako czynniki, które mogą być moderowane przez różne cechy temperamentu.
Pod wpływem wysokiego poziomu aktywacji obniża się tolerancja na wydarzenia życiowe o znacznej intensywności. Jest to spowodowane procesem wzmacniania działających bodźców. Przy niskim poziomie aktywacji następuje obniżenie tolerancji na wydarzenia o niskiej wartości stymulacyjnej (np. deprywacja, izolacja), co stanowi rezultat procesu tłumienia działających bodźców (Strelau, 1985).
Wymiary temperamentu nawiązujące do konstrukt aktywacji oparte są na założeniu, że istnieją mniej lub bardziej stałe różnice indywidualne w poziomie aktywacji. U niektórych osób występuje permanentnie raczej wysoki poziom, u innych zaś poziom aktywacji jest chronicznie niski (Strelau, 1994). Aby podkreślić fakt, iż w zakresie poziomu aktywacji istnieją względnie stałe różnice indywidualne, Jeffrey Gray (1964) wprowadził pojęcie aktywowalności. U jednostek odznaczających się wysokim stopniem aktywowalności bodziec o określonej intensywności (Sn) wywoła wysoki poziom aktywacji (An+x), a u jednostek o niskim stopniu aktywowalności poziom aktywacji w odpowiedzi na ten sam bodziec jest niższy (An-x). można to wyrazić w następujący sposób:
Sn  An + x = wysoka aktywowalność
Sn  An – x = niska aktywowalność
Psychologowie temperamentu, choć różnią się w poglądach na mechanizmy odpowiedzialne za regulację poziomu aktywacji, wiele cech wiążą z różnicami indywidualnymi w poziomie aktywowalności.
Cechy temperamentu związane z niskim stopniem aktywowalności – takie jak ekstrawersja, duża siła układu nerwowego, niska reaktywność emocjonalna – wchodząc w interakcję z wydarzeniami życiowymi o skrajnie niskiej wartości stymulacyjnej (np. deprywacja, izolacja), obniżają tolerancję na te wydarzenia. Jest to uwarunkowane tym, iż tłumią one i tak już niską wartość stymulacyjną tych wydarzeń. Jednostki o takich cechach temperamentu są w tych sytuacjach bardziej podatne na powstanie stanu stresu.
Cechy temperamentalne związane z wysokim stopniem aktywowalności, takie jak introwersja, mała siła (słabość) układu nerwowego, wysoka reaktywność emocjonalna, pozostając w interakcji z wydarzeniami życiowymi o dużej wartości stymulacyjnej (np. nadmierny hałas, stresory traumatyczne), oddziałują jako moderatory wzmacniające efekt tych wydarzeń. Powoduje to, że u osób odznaczających się takimi cechami obniża się tolerancja na silnie stymulujące wydarzenia i w związku z tym ich podatność na powstanie stresu jest w takich sytuacjach większa.
Zebrano wiele danych empirycznych potwierdzających przedstawione prawidłowości, między innymi w takich obszarach, jak: temperament trudny (Kagan, 1994), ekstrawersja – introwersja i neurotyczność (Eysenck i Eysenck, 1985), poszukiwanie doznań (Zuckerman, 1994), a także w zakresie cech postulowanych przez RTT (Eliasz, 1981, Klonowicz, 1992). Należy jednak podkreślić, że cechy temperamentu to tylko jeden z czynników wpływających na związek stresorów ze stanem stresu, na który wpływa wiele innych zmiennych wchodzących w skomplikowane interakcje, w tym również z temperamentem.
Temperament jako moderator kosztów psychofizjologicznych stanu stresu. Ekstremalny lub długo utrzymujący się stan stresu, przejawiający się między innymi w podwyższonym poziomie lęku, depresji, wzmożonym pobudzeniu emocjonalnym, a także w odbiegających od stanu normalnego zmian fizjologicznych i biochemicznych organizmu, prowadzi niekiedy do zaburzeń w zachowaniu i osobowości, a nawet do trwałych zmian patologicznych. Jak wynika z wielu badań, jednym z czynników współdeterminujących wielkość kosztów psychofizjologicznych wspomnianych stanów stresu jest temperament jednostki.
Aby uniknąć wartościowania cech temperamentu, wyrażanego w określeniach „temperament łatwy”, „temperament trudny”, a także w celu podkreślenia, że cechy temperamentu stanowić mogą czynnik, który zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się zaburzeń i patologii w wyniku doznawanego stanu stresu, wprowadzono pojęcie temperamentalnego czynnika ryzyka (TCR), które w odniesieniu do badań nad dziećmi zaproponował William Carey (1986), a w odniesieniu do dorosłych – Strelau (1989). Przez TCR, zd. Strelaua, należy rozumieć: jakąkolwiek cechę temperamentu lub konfigurację cech, które w interakcji z innymi czynnikami działającymi bardzo intensywnie, stale lub cyklicznie (np. środowisko fizyczne i społeczne, oddziaływania wychowawcze, charakterystyki jednostki) zwiększają ryzyko rozwoju zaburzeń zachowania czy patologii oraz sprzyjają kształtowaniu się osobowości nieprzystosowanej.
Z definicji wynika, że TCR należy do kategorii względnego ryzyka, tzn., że fakt, iż dana cecha lub zespół cech zwiększają prawdopodobieństwo pojawienia się zaburzeń lub patologii, zależy od kontekstu (interakcji), w jakim występują.
Szczególnie wiele badań nad związkiem między cechami temperamentu a patologią, głównie w odniesieniu do chorób nowotworowych i choroby wieńcowej, przeprowadzono, koncentrując się na wymiarach wyodrębnionych przez Eysencka.
Jak wynika z nowszych badań, pacjenci cierpiący na choroby nowotworowe charakteryzują się – w porównaniu z grupami kontrolnymi – istotnie niższym poziomem neurotyczności i psychotyczności i są raczej ekstrawertykami niż introwertykami. Typowy dla pacjentów z nowotworem niski poziom neurotyczności i wysoki poziom ekstrawersji próbuje się wyjaśnić tym, że osoby chore na raka mają tendencję do tłumienia lub wyparcia emocji (Eysenck, 1994).
Z kolei wyniki badań nad psychologicznymi czynnikami ryzyka choroby wieńcowej ujawniły między innymi rolę neurotyczności i psychotyczności (traktowanej w kategoriach wrogości i agresywności) w powstawaniu tej choroby. Obie te cechy temperamentu wchodzą w interakcję ze stresorami, zwiększając ryzyko powstania choroby wieńcowej.
Związki między różnymi przejawami patologii a cechami temperamentu są z reguły wielce złożone i rzadko kiedy ujawniają się w prostych badaniach korelacyjnych. Tam jednak, gdzie istnieje przypuszczenie, że etiologii chorób upatrywać należy między innymi w poprzedzających je stanach stresu, uzasadnione wydaje się poszukiwanie związku owych chorób z tymi cechami temperamentu, które mogą odegrać rolę moderatorów specyficznych dla tych właśnie chorób stanów stresu.
Aldwin wraz z zespołem badał wpływ emocjonalności na związek między stresorami a podatnością na zaburzenia zachowania. Okazało się, że wysoka emocjonalność (odpowiadająca Eysenckowskiej neurotyczności) jest dobrym predykatorem pojawienia się objawów zaburzeń psychicznych, a więc odgrywa tu rolę TCR. Analiza wielozmiennowa wykazała, że większy wpływ na zdrowie psychiczne ma emocjonalność niż liczba codziennych kłopotów, ale największy procent wyjaśnionej wariancji globalnego wskaźnika stanu zdrowia psychicznego uzyskano, kiedy zsumowano wpływ wszystkich trzech zmiennych – emocjonalności, stresujących wydarzeń życiowych i codziennych kłopotów.